De blockchain is een fascinerende techiek die tegelijkertijd moeilijk te vatten kan zijn voor niet-ingewijden. Het ontwerp van een blockchain is sterk verstrengeld met de toepassing ervan en dit maakt het voor beleidsmakers, managers en ondernemers niet eenvoudig om te bepalen wat de mogelijkheden van een blockchain zijn en hoe dit effectief kan worden ingezet. Ter inspiratie beschrijf ik in een vijfdelige serie hoe een blockchain meerwaarde kan hebben voor de uitvoer van het Persoonsgebonden Budget (PGB).

Introductie

Wie zich verdiept in de blockchain komt er al snel achter dat dé blockchain niet bestaat. Elke blockchain is intiem verbonden met de toepassing waar het voor ontworpen is. Dé blockchain is een containerbegrip en inmiddels zijn er vele uiteenlopende blockchains ontworpen voor verschillende doeleinden. Bijvoorbeeld voor het verhandelen van digitale valuta, ter vervanging van notariële functies, het vastleggen van logistieke stromen en het stroomlijnen van financiële transacties.

Een blockchain en de beoogde toepassing zijn dus harmonieus met elkaar verbonden. Organisaties die een blockchain willen inzetten worden hierdoor tijdens het ontwerpproces geconfronteerd met deze wisselwerking: de beoogde toepassing zorgt enerzijds voor een afbakening van de functionele eisen die de blockchain moet ondersteunen, en tegelijkertijd zorgen de nieuwe technische mogelijkheden van de blockchain ervoor dat de (oorspronkelijke) toepassing op een nieuwe en innovatieve manier kan worden uitgevoerd. Een intensieve dialoog tussen enerzijds de systeemontwerpers en anderzijds de belanghebbenden is daarom noodzakelijk. Door de zeer technische aard van een blockchain kan het wel lastig zijn om te bepalen welke (on)mogelijkheden de blockchain biedt en op welke wijze schijnbaar kleine technische keuzes kunnen leiden tot een verschil in functionaliteit, robuustheid, bruikbaarheid of veiligheid van het systeem.

Ontwerp

In deze serie blog posts ga ik die dialoog tussen toepassing en techniek aan door een ontwerp te maken voor een specifieke toepassing. Als toepassing heb ik gekozen voor de uitvoering van het Persoonsgebonden Budget (PGB) in de zorg. De beweegredenen hiervoor zijn dat a) het PGB zich voornamelijk afspeelt in de publieke sector en b) omdat de huidige uitvoering leunt op een bureaucratie waarin een blockchain een toegevoegde waarde kan bieden. Ik ben overigens niet werkzaam in de zorg of betrokken bij de huidige uitvoering van het PGB; mijn kennis hierover vindt zijn oorsprong dus voornamelijk in de online informatie die ik heb gevonden.

Deze serie is bewust niet geschreven voor de techneut maar voor de manager, ondernemer of projectleider die op dit moment de mogelijkheden van een blockchain aan het inventariseren is. Het ontwerp dat ik aandraag is realistisch en technisch haalbaar maar is niet bedoeld als een definitief en allesomvattende oplossing. Mijn doel is om inzicht te geven in de (on)mogelijkheden van een blockchain en inspiratie te bieden voor verder onderzoek.

Wat is een blockchain

Een blockchain is, simpel gezegd, een gedeelde database waarbij geen centrale partij een beslissende autoriteit heeft. Er moet dus continu een consensus worden bereikt over de gegevens die aan de blockchain worden toegevoegd. Die consensus is mogelijk omdat partijen middels een overeengekomen protocol gezamenlijk hebben bepaald welke gegevens geldig zijn, en welke niet. Het protocol dwingt ook af dat historische gegevens niet kunnen worden gewijzigd; als gegevens eenmaal op de blockchain staan kunnen ze niet meer worden gewijzigd. Door deze decentrale opzet waarbij het vertrouwen wordt gelegd in het gedeelde protocol kunnen alle betrokken partijen er van uitgaan dat de gegevens op de blockchain betrouwbaar zijn. Zolang de meerderheid van de partijen zich aan het protocol houdt worden de integriteitsregels van het protocol afgedwongen. Alle regels in het protocol zijn, wellicht vanzelfsprekend, te coderen waardoor het protocol kan worden opgenomen in de blockchain-software.

Het bestaande van dit protocol is een verschil met een traditionele gedeelde (relationele) database, waarbij er geen gedeeld protocol aanwezig is. Bij traditionele databases is het dus noodzakelijk dat één partij de database beheert om ervoor te zorgen dat de integriteit van de gegevens blijft gewaarborgd. Die afhankelijkheid van een centrale partij is bij de blockchain niet nodig.

Soms wordt er gesproken over dé blockchain, maar dit is incorrect. Er zijn veel verschillende blockchains, waarbij elke blockchain een ander protocol volgt en andere technieken inzet. Elke implementatie van een blockchain heeft dus een uniek ontwerp met daarbij verschillende afwegingen tussen onder andere efficiëntie, privacy en de mate van decentralisatie. Maar ook voor al deze varianten blijven de definiërende eigenschappen van een blockchain aanwezig: 1) de validatie van gegevens op basis van consensus en 2) opgeslagen gegevens kunnen achteraf niet worden gewijzigd.

Het Persoonsgebonden Budget

Het PGB werd geïntroduceerd in 1996 en is sindsdien een vast onderdeel van het zorgsysteem. Het idee is eenvoudig: geef cliënten een jaarlijks vastgesteld budget en daarmee kunnen zij zelf zorg inkopen. De uitvoering is helaas (veel) complexer. Zo zijn er zeven verschillende wetgevingen (Zvw, Jeugdwet, Wmo, Wlz, Zvw, IKZ, MSVT) op basis waarvan een cliënt aanspraak kan maken op een PGB. Afhankelijk van de wetgeving zijn er verschillende loketten die verantwoordelijk zijn voor uitvoering: gemeentes, zorgkantoren, zorgverzekeraars en de sociale verzekeringsbank. In sommige gevallen betekent dit dat een budgethouder of zorgverlener met meerdere loketten te maken kan hebben, die onderling ook weer met elkaar communiceren.

Het ontvangen budget is bedoeld om dienstverlening in de zorgsector in te kopen. Afhankelijk van de betrokken wetgeving kunnen er extra eisen worden opgelegd aan het type zorg dat mag worden ingekocht. Zo kan het budget vanuit de WMO bijvoorbeeld worden ingezet om een schoonmaker in te zetten, terwijl budget vanuit de Wlz gebruikt kan worden voor noodzakelijk vervoer. Er mogen dus, vanzelfsprekend, geen vakanties van worden betaald, of de huur. Helaas is er in het verleden regelmatig gefraudeerd waarbij PGB budget is uitgegeven aan diensten of producten die niks met de zorg te maken hebben.

Wat maakt de uitvoering van het PGB nou een interessante toepassing voor een blockchain?

• Er zijn meerdere, gelijkwaardige, organisaties betrokken. Er is dus géén centrale organisatie dat duidelijk de regie voert over alle processen omtrent het PGB.
• Er is communicatie tussen de uitvoerende organisaties over budgethouders of zorgverleners.
• Het budget mag enkel worden uitgegeven aan goedgekeurde zorg. Om fraude tegen te gaan worden er nu controles ingezet waarbij het lastig is om alle keteninformatie paraat te hebben.
• De loketten moeten verantwoording afleggen over het uitgeven van publiek geld. Dit doen zij door de reconciliatie en het onderbouwen van de toegezegde budgetten en uitgekeerde declaraties.

De PGB blockchain

Een blockchain kan bij de uitvoering van het PGB van grote toegevoegde waarde zijn. De blockchain die hier wordt voorgesteld is specifiek bedoeld ter ondersteuning van de uitvoering van het PGB. Daarom zal deze specifieke variant van een blockchain vanaf nu de PGB blockchain worden genoemd, om onderscheid te maken met andere blockchains, zoals de Bitcoin blockchain.

De PGB blockchain kan het volgende bieden:

• Eén waarheid dat gedeeld wordt door alle aangesloten partijen op de blockchain.
• Het faciliteren van een virtuele munt die budgethouders ontvangen en waarmee enkel zorg kan worden ingekocht waar het budget voor is bedoeld.
• Track-and-trace van virtuele munten van uitgifte punt tot uitbetaling
• Waarborging van privacy doordat persoonlijke gegevens enkel zichtbaar zijn voor de betrokken partijen
• Gestructureerde zorgovereenkomsten, facturen en declaraties middels slimme contracten
• Geverifieerde digitale identiteiten
• Een impliciet workflow systeem
• Een toegankelijke blockchain stimuleert decentrale innovatie

Hieronder zullen we het eerste punt toelichten. In de volgende posts zullen de andere punten worden besproken.

Eén waarheid

De raison d’etre voor een blockchain is dat de gegevens die erop staan door alle partijen als waarheid wordt beschouwd. Voor onafhankelijke maar samenwerkende partijen, zoals bij de uitvoering van het PGB, zorgt dit voor eenduidigheid wat de communicatie in ketenprocessen tussen organisaties en individuen vereenvoudigt. Informatie hoeft slechts eenmalig te worden vastgelegd en kan vervolgens door de hele keten worden gebruikt. Dit verkleint het risico op datavervuiling in tegenstelling tot, bijvoorbeeld, het overtypen of inscannen van gegevens uit papieren formulieren. Uiteraard kan er nog steeds onenigheid zijn tussen organisaties of de informatie op de blockchain daadwerkelijk overeenkomt met de realiteit. Maar dit kan in overleg eenduidig worden aangepast en ook tijdens deze periode van discrepantie baseren de partijen in principe nog steeds hun processen op de gegevens in de blockchain.

Lees verder

Dit artikel is onderdeel van een serie. Lees ook de andere delen:

1. Blockchain en het PGB: Introductie
2. Blockchain en het PGB: Digitale Zorgmunt
3. Blockchain en het PGB: Privacy
4. Blockchain en het PGB: Factureren en Uitbetalen
5. Blockchain en het PGB: Workflow, Innovatie en Uitdagingen